Η απόπειρα μιας ομαλής μετάβασης, από τον βυζαντινό ελληνισμό, στον νεώτερο, η πρώτη ελληνική "Αναγέννηση", την οποία περιέγραψα συνοπτικά στο "1204", θα συνθλίβει κάτω από τη συντονισμένη πίεση Ανατολής και Δύσης. Ο νεώτερος ελληνισμός θα ζήσει επτά αιώνες -από το 1204 έως το 1922- υπόδουλος, εξ ολοκλήρου ή εν μέρει, στην τουρκική Ανατολή ή τη φραγκο-λατινική Δύση. Η διαμόρφωση του έθνους μας θα μεταβληθεί έτσι σε συγκρότηση εν δουλεία: Υποταγή και αντίσταση, λήθη και μνήμη, συνεργεία και ρήξη, ανάμεσα στις ελίτ και το λαϊκό σώμα.
Εντούτοις, κατά την περίοδο 1700 - 1922, ο ελληνισμός γνωρίζει μια νέα Αναγέννηση. Ο Β' τόμος της Διομόρφωσης του νεώτερου ελληνισμού, "Η δυναμική της παλιγγενεσίας", διατρέχει την οικονομική, κοινωνική, πολιτική και εκκλησιαστική ιστορία του ελληνικού κόσμου, από την Άλωση έως την Επανάσταση. Δυναμική που θα κορυφωθεί με τις απόπειρες της σύνθεσης, το "Πεδεμόντιο" των Επτανήσων, την "άγρια ανωμαλία" της Σάμου, τη Φιλική Εταιρεία, ως προανάκρουσμα του '21. Διονύσιος Φιλόσοφος και Λάμπρος Κατσώνης, Βελεστινλής και Λούκαρις, Φαναριώτες και κρυφό σχολειό, Δασκαλογιάννης και Υψηλάντης, Κολοκοτρώνης και Καποδίστριας, ένα παλίμψηστο και μια πηγή γόνιμης αντιπαράθεσης που θα διαμορφώσει το πρόσωπό μας, πολυεδρικό και... ανολοκλήρωτο.
Ο τρίτος τόμος, ο "Φωτισμός", θα εξετάσει τα πνευματικά φαινόμενο και τις ιδεολογικές αντιθέσεις: ο διαφωτισμός του "γένους", από τον Κοσμά Αιτωλό έως τον Βενιαμίν Λέσβιο η ποίηση, από το δημοτικό τραγούδι έως τον Σολωμό η φιλοσοφία, από τον Κορυδαλλέα και τον Βούλγαρι, έως τον Μοισιόδακα και τον Λόγιο Ερμή οι γλωσσικές αντιθέσεις ανάμεσα στον Δούκα και τον Καταρτζή οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις Πάριου και Κοραή η επαναστατική ιδεολογία με την Ελληνική Νομαρχία.
Ο τέταρτος τόμος, η "Μεγάλη Ιδέα" -δηλαδή η εθνικοαπελευθερωτική περίοδος, που διαρκεί από το 1821 έως το 1922-, επικεντρώνεται στις απόπειρες για πολιτειακή ανασυγκρότηση του "ιστορικού χώρου" του υστεροβυζαντινού ελληνισμού, ως αναγκαία προϋπόθεση για την ολοκλήρωση της Αναγέννησης, στις πολλαπλές της διαστάσεις: οικονομική, κοινωνική, πολιτικο-στρατιωτική, πνευματική. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

"Η αντιστασιακή διαδικασία παίρνει διάφορες μορφές: από την απλή προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες, με προοπτική τη διείσδυση στους πολιτικοκοινωνικούς μηχανισμούς της κατάκτησης και τη μετατροπή τους σε όργανα εθνικής συντήρησης (εκκλησία-Φαναριώτες-κοινότητες-αρματολοί), και την ολοένα και περισσότερο ενεργό συμμετοχή στους οικονομικούς μηχανισμούς των κατακτητών και ιδιαίτερα των δυτικών δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Εγγύς Ανατολή, ως τη συνεχή παθητική ή ένοπλη αντίσταση (κλεφτουριά - αλλεπάλληλα, έστω και ξενοκίνητα, κινήματα) που κατέληξαν στην εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του '21." (Νίκος Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Αθήνα 1976, σσ. 12-13.)

Περιεχόμενα

Εισαγωγή
- Οικονομία και κοινωνία
Οι μηχανισμοί της εξάρτησης
Η εκμετάλλευση του αγροτικού κόσμου
Ο ληστρικός τρόπος παραγωγής
Τα Αμπελάκια και η εγχώρια μανιφακτούρα
Δόξα να 'χ' η μαύρη πέτρα του και το ξερό χορτάρι
Η οικονομική σημασία της διασποράς
Μια μεταπρατική άνθηση
Η γραφειοκρατική αστική τάξη
Τα κοινά των Ελλήνων
- Το ξίφος και η εξουσία
Από τον Κορκόνδειλο Κλαδά στον Διονύσιο Σκυλόσοφο
Το Ορλωφικά, η πρώτη ελληνική επανάσταση
Ο πόλεμος των τριών ιμπερίων και ο Λάμπρος Κατσώνης
Οι αυτόνομες πολεμικές δυνάμεις και το Σούλι
Κόψε το ρόδο πριν μαραθεί
Οι Φαναριώτες
Ιωάννης Καποδίστριας, Επτάνησα και ελληνικότητα
Ο Έλληνας Ρισελιέ και ο διαπρεπής μαθητής του
- Εκκλησία και γένος
Αντίσταση και μαρτυρία
Το ράσο και το ξίφος
Εκκλησία και Δύση
Κύριλλος Λούκαρις
Ο Αναβαπτισμός: εκσυγχρονισμός και παράδοση
Η κοινωνική και πολιτική θέση της Εκκλησίας
Οι Κολλυβάδες και ο ριζικός αντιδιαφωτισμός
Εκκλησία - εκπαίδευση - κρυφό σχολειό
Έθνος και Γένος στην ελληνική παράδοση
- Προς την επαναστατική σύνθεση
Επτάνησα: Το Πεδεμόντιο του ελληνισμού
Εθνική και κοινωνική συνείδηση στη Σάμο (1805 - 1834)
Από τον Ρήγα Βελεστινλή στη Φιλική Εταιρεία
- Βιβλιογραφία
Πηγές
Βιβλία, μελέτες και άρθρα
Ευρετήριο κύριων ονομάτων
- Πίνακες
Η ιδιοκτησία της αγροτικής γης
Κατανομή αγροτικού προϊόντος
Αγροτική και βιοτεχνική παραγωγή σε πιάστρα, το 1814
Πληθυσμός της Ελλάδας (σε χιλιάδες)
Κατανομή των εσόδων από το ναυτικό ταξείδι
Ιόνιο: Αριθμός μεγάλων σκαφών
Δυναμικότητα του ελληνικού ναυτικού
Εξαγωγή βαμβακιού το έτος 1796
Διακίνηση αγαθών στη Θεσσαλονίκη (σε εκατομ. χρυσά φράγκα)
Εξωτερικό εμπόριο της οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Περιοχές από όπου πραγματοποιούνται οι οθωμανικές εξαγωγές
- Χάρτες (μεταξύ των σελίδων 193 και 194)
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, 17ος - αρχές 18ου αιώνα
Οθωμανική εισβολή και μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών
Μεταναστευτικά ρεύματα ελληνικών πληθυσμών
Διοικητικά και οικονομικά κέντρα του ελληνικού χώρου
Ο Βενετοτουρκικός Πόλεμος (1684 - 1699) και οι εξεγέρσεις των Ελλήνων
Ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος (1768 - 1774) και η πρώτη ελληνική επανάσταση
Ο ελληνισμός στις αρχές του 19ου αιώνα